Cá ngựa: Vị thuốc bổ thận, cường dương đến từ biển cả

Người xưa có câu “Bắc địa Nhân sâm, Nam phương Hải mã” ý nói nếu như Nhân sâm là vị thuốc quý đại diện cho thảo dược phương Bắc thì Hải mã (Cá ngựa) là vị thuốc quý của vùng biển phương Nam.

Cá ngựa (Hippocampus sp.) đã được sử dụng hàng nghìn năm như một vị thuốc cổ truyền quý giá ở các nước châu Á. Công dụng nổi bật của vị dược liệu này là bổ thận và cường dương, giúp kích thích, tăng cường sinh lý. Nghiên cứu dược lý hiện đại cho thấy cá ngựa có nhiều hoạt tính sinh học khác nhau như chống khối u, chống lão hóa, chống lại mệt mỏi,…Cùng tìm hiểu cụ thể nhé!

Tên thường gọi: Cá ngựa

Tên gọi khác: Hải mã, hải long, thủy mã

Tên nước ngoài: Horse – fish, Sea- horse (Anh); Hippocampe, Cheval – marin (Pháp)

Tên khoa học: Hippocampus sp.

Họ: Cá chìa vôi (Syngnathidae)

Tổng quan

Tìm hiểu chung về cá ngựa

Cá ngựa là một loài sinh vật biển có mình hơi dẹt, cong, khá dày. Chiều dài khoảng 5 – 20cm, đôi khi có thể dài đến 30cm. Phần giữa thân phình to với đường kính đo được từ 2 – 4cm. Trên thân có nhiều gai nhọn, khi sờ vào thấy cứng do được cấu tạo từ các đốt xương vòng song song. Đầu có hình dáng giống đầu ngựa, nằm ngang vuông góc với thân hoặc gập xuống. Phía trên đỉnh đầu có một số gai to mọc nhô lên cao. Miệng hình ống và không có răng. Hai mắt trũng sâu, có thể di chuyển độc lập với nhau.

Hải mã có nhiều loài với kích thước và màu sắc khác nhau, có thể là vàng (cá ngựa lớn, đại hải mã – Hippocampus kuda Bleeker), trắng (bạch hải mã – Hippocampus kelloggi Jordan et Snyder), cá ngựa ba khoang hay ba chấm (tam ban hải mã – Hippocampus trimaculatus Leach), cá ngựa gai (thích hải mã, thiết hải mã – Hippocampus histrix Kaup.), cá ngựa Nhật (Hippocampus japonicus Kaup.), cá ngựa mõm ngắn (Hippocampus brevirostris), cá ngựa Úc (Hippocampus phylloperexeques). Chúng cũng có thể đổi màu, đặc biệt là vào mùa sinh sản.

Đặc tính sinh sản của cá ngựa cũng rất đặc biệt. Con cái sẽ đẻ trứng và con đực thì mang bầu, đẻ con. Cá ngựa đực có túi ở bụng để hứng trứng do cá cái đẻ vào. Mỗi con đực có thể ấp và sinh ra khoảng 2000 con cá ngựa con trong 1 lần sinh sản.

Phân bố

Hải mã phân bố ở ven biển ôn đới và nhiệt đới. Môi trường sống tự nhiên của chúng thường được tìm thấy ở các môi trường ven biển như rạn san hô, vịnh, thảm cỏ biển, rừng ngập mặn và đầm phá. Ở Việt Nam, hải mã thường xuất hiện ở Hải Phòng, Quảng Ninh, Thanh Hoá, Nghệ An và dọc bờ biển các tỉnh phía nam từ Quảng Nam – Đà Nẵng kéo dài đến Kiên Giang.

Trong những thập kỷ gần đây, việc đánh bắt quá mức do nhu cầu ngày càng tăng trong y học cổ truyền và buôn bán cá cảnh toàn cầu, cùng với việc môi trường sống bị phá hủy đã khiến số lượng cá ngựa giảm mạnh, nhiều loài có nguy cơ tuyệt chủng.

Bộ phận dùng của cá ngựa

Bộ phận dùng của cá ngựa: Cả con bỏ ruột.

Hải mã thường được đánh bắt vào mùa hạ và mùa thu, khoảng tháng 8 và 9. Sau khi đánh bắt về, rửa sạch, mổ bụng, bỏ ruột, uốn đuôi cho cong tròn lại, rồi phơi hay sấy khô. Một số nơi còn loại bỏ lớp màng da bên ngoài rồi mới mổ hoặc ngâm cá vào rượu hồi hoặc rượu quế một thời gian, sau đó mới phơi hoặc sấy khô.

Cá ngựa khô thường được bán thành từng cặp, bao gồm một con đực và một con cái.

Thành phần hóa học trong cá ngựa

Cho đến nay, 23 loại nguyên tố khoáng (kẽm, đồng, sắt, mangan, selen,…) và 58 hợp chất đã được tìm thấy trong cá ngựa, bao gồm axit amin, peptide, steroid, axit béo, nucleoside và một số hợp chất khác. Steroid được cho là thành phần có hoạt tính chính trong loại dược liệu này.

Tác dụng, công dụng

Cá ngựa có tác dụng gì?

Theo y học cổ truyền

Tính vị và quy kinh: Tính ôn (ấm), vị ngọt mặn, mùi hơi tanh. Quy vào kinh can, thận.

Tác dụng của cá ngựa:

• Ấm thận, tráng dương, kích thích lưu thông khí huyết, chống di tinh, giúp ích phòng sự, nâng cao chức năng sinh lý cho phái mạnh.
• Cải thiện khả năng sinh sản, chữa khó sinh và yếu sinh lý.
• Giảm sưng đau, chữa suy nhược thần kinh, cơ thể yếu mệt, đau lưng.
• Ngoài ra, trong một số trường hợp, có thể chữa bệnh hen suyễn. 

Theo y học hiện đại

Theo các nghiên cứu dược lý hiện đại, cá ngựa chứa nhiều hoạt chất có lợi cho sức khỏe, bao gồm: 

• Axit amin thiết yếu giúp bổ sung dinh dưỡng cho cơ thể.
• Peptide chiết xuất từ hải mã đều có nhiều hoạt tính dược lý khác nhau và có thể được phân loại là peptide ức chế men chuyển angiotensin, peptide chống viêm, peptide bảo vệ thần kinh và peptide kháng khuẩn.
• Axit béo không no EPA, DHA: Làm giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch như xơ vữa động mạch, rối loạn nhịp tim và tăng lipid máu, cải thiện chất lượng và khả năng vận động của tinh trùng.
• Các gen chống khối u: Một số gen đặc biệt được tìm thấy trong cá ngựa được cho là có khả năng chống lại sự hình thành và phát triển của khối u.
• Các enzym sinh tổng hợp prostaglandin: giúp điều hòa thần kinh, ổn định hormone và tăng cường hệ miễn dịch. Đồng thời, prostaglandin cũng kích thích sản xuất oxytocin – một loại hormone được biết đến là chất hóa học của tình yêu vì nó giúp chi phối các hoạt động tình dục của não bộ.
• Protein: Hàm lượng protein cao trong cá ngựa có tác dụng chống oxy hóa, kéo dài tuổi xuân.

Các nghiên cứu ở động vật cũng cho thấy cá ngựa có tác dụng chống khối u, chống lão hóa, tăng cường sức khỏe, bảo vệ thần kinh, chống huyết khối, chống viêm khớp, chống oxy hóa, chống tăng sinh tuyến tiền liệt, điều trị chứng giảm số lượng tinh trùng, điều trị rối loạn cương dương,…

Cách dùng – liều dùng

Những thông tin được cung cấp không thể thay thế cho lời khuyên của các chuyên viên y tế. Hãy luôn tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi quyết định dùng sản phẩm.

Liều dùng thông thường của cá ngựa là bao nhiêu?

Liều dùng: Ngày dùng 4 – 12g. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 1 – 3g.

Cách dùng:

• Cá ngựa có thể được rang chín và ăn trực tiếp.
• Dùng dưới dạng thuốc sắc, có thể dùng riêng hoặc phối hợp với các vị thuốc khác như dâm dương hoắc, kỷ tử…
• Dạng bột hoặc thuốc viên uống với nước hoặc rượu.
• Cá tươi ngâm rượu. Rượu thuốc có thể phát huy tác dụng sinh học tốt hơn thuốc sắc. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng rượu thuốc cá ngựa có chứa axit amin và các nguyên tố khoáng chất, có tác dụng chống mệt mỏi và cải thiện khả năng miễn dịch.
• Tán thành bột mịn dùng ngoài chữa lở loét.

Một số bài thuốc từ cá ngựa

1. Dùng cá ngựa chữa nam giới liệt dương, nữ giới vô sinh, hiếm muộn:

Cách thực hiện: Cá ngựa một đôi sau khi sơ chế sạch sẽ đem phơi hoặc sấy khô, có thể mua cá ngựa khô bán sẵn. Sau đó, dùng tán thành bột mịn. Mỗi lần lấy 1g bột cá ngựa uống với nước đun sôi để nguội. Ngày uống 3 lần.

2. Rượu cá ngựa điều trị bệnh liệt dương ở nam giới

Rượu cá ngựa có tác dụng gì? Rượu cá ngựa kết hợp với một số thành phần khác như long nhãn, cốt toái bổ và bàn long sâm dùng điều trị thận dương hư, cải thiện chức năng sinh lý ở nam giới gặp tình trạng liệt dương, giảm ham muốn tình dục. 

Chuẩn bị:

• Cá ngựa khô đã sơ chế: 30g
• Bàn long sâm: 30g
• Cốt toái bổ: 20g
• Long nhãn: 20g
• 1 lít rượu trắng ngon (trên 40 độ)
• Bình thủy tinh hoặc bình sứ có miệng rộng dùng ngâm rượu.

Cách thực hiện:

• Các vị thuốc đem cắt nhỏ, cho hết vào bình
• Thêm rượu vào đậy nắp kín lại
• Để nơi thoáng mát, thỉnh thoảng lắc nhẹ để các nguyên liệu thấm đều rượu
• Ngâm trong 5- 7 ngày là có thể sử dụng. Tuy nhiên, theo kinh nghiệm dân gian, càng ngâm lâu thì tác dụng của rượu cá ngựa sẽ càng cao.
• Mỗi ngày uống 20 – 40 ml chia làm 3 lần uống.
• Nếu không uống được rượu, có thể pha thêm nước và mật ong cho dễ uống.

3. Rượu cá ngựa chữa di tinh, yếu sinh lý

Việc kết hợp rượu cá ngựa với các vị thuốc bắc như đại hồi, dâm dương hoắc, khởi tử, câu kỷ tử giúp cải thiện các triệu chứng của di tinh, yếu sinh lý, nâng cao phong độ chốn phòng the cho đấng mày râu.

Chuẩn bị:

• 1 cặp cá ngựa
• Đại hồi: 6g
• Dâm dương hoắc: 6g
• Khởi tử: 12g
• Câu kỷ tử: 10g
• 1/2 lít rượu trắng.

Cách thực hiện:

• Các nguyên liệu cho hết vào bình ngâm với rượu trắng
• Để bình rượu trong khoảng 30 ngày có thể lấy ra dùng
• Mỗi ngày uống 20-30ml.

4. Cá ngựa chữa hen phế quản, thở khò khè

Chuẩn bị:

• 5g hải mã
• 10g đương quy

Cách thực hiện:

• Đem 2 nguyên liệu đã chuẩn bị sắc cùng 200ml nước
• Khi nước sôi vặn lửa nhỏ rồi đun cho đến khi nước cạn còn 50ml
• Mỗi ngày uống 1 thang và uống hết 1 lần.

5. Cá ngựa chữa sưng thận, viêm thận mạn tính

Chuẩn bị:

• 1 con hải mã to
• 1 quả bầu dục lợn

Cách thực hiện:

6. Cháo cá ngựa cho người bị sưng hạch, u bướu ở bụng, liệt dương

Chuẩn bị:

• 1 cặp hải mã
• 50g gạo tẻ

Cách thực hiện:

• Rửa sạch cá ngựa và chặt nhỏ
• Cho cá ngựa vào nồi nấu chung với gạo nấu như các món cháo thông thường
• Nêm nếm chút nước mắm, hạt nêm, muối, tiêu cho vừa miệng và dọn ăn khi còn nóng.

Lưu ý, thận trọng khi dùng

Khi dùng cá ngựa, bạn nên lưu ý những gì?

Cá ngựa là vị thuốc được săn lùng nhiều do nhiều công dụng tốt cho sức khỏe, đặc biệt là các tác dụng tăng cường sinh lý, cải thiện khả năng phòng the. Trên thị trường, cá ngựa được rao bán rất rộng rãi, tuy nhiên, không phải ai cũng biết lựa chọn cá ngựa loại tốt. Cá ngựa loại tốt là loại được phơi khô kỹ nên rất nhẹ, các gai rõ ràng, có lớp óng ánh ngoài da, mùi thơm và mắt cá vẫn còn chứ không bị rụng đi. Trong một số trường hợp vì lợi nhuận, người bán có thể bán loại cá ngựa đã ngâm rượu thì cá có hình dạng xấu và không còn đảm bảo dược tính.

Bên cạnh đó, nên hạn chế sử dụng vị thuốc này ở các đối tượng sau:

• Người có thể âm hư hỏa vượng. Cụ thể nếu bạn đang có các biểu hiện như sốt, nóng trong người, bốc hỏa, đổ mồ hôi đêm, lở miệng, hay khát nước, viêm xoang mạn tính thì không nên dùng dược liệu này do nó có tính ôn nóng.
• Không dùng cho phụ nữ mang thai vì nó có thể làm tăng nguy cơ dẫn đến các dị tật bẩm sinh ở thai nhi. 
• Người bị cảm cúm cũng không nên dùng nếu không muốn tình trạng bệnh thêm nghiêm trọng.
• Sử dụng cá ngựa với liều lượng cao trong thời gian dài có thể dẫn đến tổn thương thận. Vì vậy, không nên lạm dụng mà hãy hỏi ý kiến bác sĩ, thầy thuốc để dùng đúng liều lượng nhằm đảm bảo an toàn cho sức khỏe.

Cá ngựa là dược liệu quý đến từ biển cả, có tác dụng tráng thận cường dương. Hiện nay, số lượng cá ngựa giảm nhiều do nhu cầu làm thuốc và làm cá cảnh tăng cao, thậm chí nhiều loài có nguy cơ tuyệt chủng và đã được ghi vào Sách Đỏ quốc gia để bảo vệ. Để sử dụng hợp lý, đúng liều, đúng bệnh đồng thời giúp bảo tồn loài động vật này, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ Đông y trước khi sử dụng.