Tham vấn y khoa: Bác sĩ Nguyễn Thường Hanh · Nội khoa - Nội tổng quát · Bệnh Viện Đa Khoa Tỉnh Bắc Ninh
Phản vệ (anaphylaxis) là một phản ứng dị ứng nghiêm trọng, có thể đe dọa đến tính mạng. Phản ứng phản vệ có thể xảy ra trong vòng vài giây hoặc vài phút sau khi tiếp xúc với chất làm dị ứng (dị ứng nguyên) như đậu phộng hay nọc độc từ vết đốt của ong. Một loạt các chất hóa học được giải phóng bởi hệ miễn dịch khi phản ứng phản vệ có thể đẩy cơ thể vào tình trạng gọi là sốc phản vệ, khiến huyết áp hạ thấp và gây khó thở.
Người bị phản ứng phản vệ cần được tiêm epinephrine và đưa vào phòng cấp cứu. Nếu không được điều trị ngay, phản vệ có thể dẫn đến mất ý thức hoặc thậm chí tử vong.
Triệu chứng của phản ứng phản vệ thường xuất hiện trong vòng vài phút sau khi tiếp xúc với chất gây dị ứng. Tuy nhiên, đôi khi phản vệ có thể xảy ra sau 30 phút hoặc lâu hơn.
Những triệu chứng và dấu hiệu của phản vệ bao gồm:
Hãy gọi cấp cứu ngay lập tức nếu bạn, con bạn hoặc người bên cạnh có phản ứng dị ứng nặng. Đừng chờ và hy vọng các triệu chứng thuyên giảm vì điều này sẽ rất nguy hiểm đến tính mạng.
Nếu người đang bị phản ứng phản vệ có mang theo dụng cụ tiêm epinephrine tự động (epinephrine autoinjector, như EpiPen hoặc EpiPen Jr), hãy tiêm cho họ ngay lập tức. Ngay cả khi các triệu chứng phản vệ đã được cải thiện sau khi tiêm epinephrine, thậm chí không còn tiếp xúc với dị ứng nguyên thì vẫn nên đưa người bệnh đi cấp cứu để đảm bảo phản ứng phản vệ không tái phát, dễ gây sốc phản vệ.
Hệ miễn dịch sản xuất nhiều kháng thể đặc hiệu để chống lại những yếu tố ngoại lai xâm nhập vào cơ thể. Phản ứng này là hữu ích khi chất lạ đó là có hại như một số vi khuẩn hoặc virus. Tuy nhiên, một số người có hệ miễn dịch phản ứng thái quá (quá mẫn cảm) đối với một số chất thường là vô hại như thức ăn hằng ngày. Khi điều này xảy ra, hệ miễn dịch khởi động một chuỗi phản ứng hóa học dẫn đến các hiện tượng dị ứng.
Thông thường, các triệu chứng dị ứng không gây tử vong. Tuy nhiên, dị ứng nghiêm trọng có thể dẫn đến phản vệ. Ngay cả khi từng bị dị ứng nhẹ trước đây thì vẫn luôn có khả năng bị phản ứng phản vệ nặng nếu lại tiếp xúc với dị ứng nguyên cũ.
Một số chất gây dị ứng phổ biến nhất ở trẻ em là thực phẩm (đậu phộng, các loại hạt, cá, tôm, cua, sò, ốc và sữa). Ngoài ra, các nguyên nhân kích hoạt phản vệ ở người lớn có thể là:
Các nguyên nhân gây phản vệ ít gặp hơn bao gồm:
Phản ứng phản vệ gây ra do vận động hay tập thể dục không phổ biến và khác nhau tùy mỗi người. Ở một số người, các hoạt động hiếu khí (aerobic activity) như chạy bộ có thể gây ra phản vệ. Một số người khác lại xảy ra phản ứng này khi vận động nhẹ nhàng hơn như đi bộ. Việc ăn một số loại thực phẩm trước khi vận động hoặc vận động trong thời tiết nóng, lạnh hoặc ẩm ướt cũng có liên quan tới phản ứng phản vệ ở một số người. Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ về các biện pháp phòng ngừa cần thiết khi tập luyện.
Nếu không biết nguyên nhân gây dị ứng, bác sĩ có thể chỉ định thực hiện các xét nghiệm để xác định. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, nguyên nhân gây phản ứng phản vệ vẫn không thể xác định (phản vệ không rõ nguyên nhân).
Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc phản vệ, bao gồm:
Những thông tin được cung cấp không thể thay thế cho lời khuyên của các chuyên viên y tế. Hãy luôn tham khảo ý kiến bác sĩ.
Bác sĩ có thể thăm khám bằng cách đặt câu hỏi về tình trạng dị ứng và các phản ứng dị ứng trước đó của người bệnh với:
Để giúp củng cố chẩn đoán, người bệnh có thể cần phải:
Một số tình trạng bệnh lý khác cũng có triệu chứng tương tự như phản ứng phản vệ. Do đó, bác sĩ cần loại trừ những nguyên nhân này:
Khi phản vệ xảy ra, người bệnh có thể được tiến hành hồi sức tim phổi nếu ngừng thở hoặc tim ngừng đập.
Ngoài ra, người bệnh cũng sẽ được dùng các loại thuốc như:
Nếu bạn ở bên cạnh người đang bị phản ứng dị ứng và có các dấu hiệu sốc phản vệ (da nhợt nhạt, người lạnh và ẩm nhớt, mạch nhanh nhưng yếu, khó thở, lú lẫn và mất ý thức), ngay cả khi không chắc chắn rằng đó là do phản ứng phản vệ thì bạn vẫn nên làm ngay các bước sau:
Sử dụng dụng cụ tiêm tự động
Dụng cụ tiêm tự động là một ống tiêm kết hợp với kim tiêm ẩn chỉ tiêm được một liều thuốc duy nhất khi ấn vào đùi. Đây là dụng cụ được nhiều người có nguy cơ mắc phản vệ mang theo bên mình. Cần đảm bảo epinephrine luôn được thay mới trước khi hết hạn sử dụng hoặc bị hỏng.
Người có nguy cơ phản vệ cũng như người thân cần biết cách dùng dụng cụ tiêm tự động trong trường hợp chưa có sự hỗ trợ từ các nhân viên y tế.
Điều trị lâu dài
Nếu phản ứng phản vệ xảy ra do côn trùng đốt, người bệnh có thể phải tiêm nhiều mũi dự phòng dị ứng (liệu pháp miễn dịch) để làm giảm phản ứng dị ứng của cơ thể và ngăn ngừa phản ứng nghiêm trọng trong tương lai.
Phản ứng phản vệ nặng có thể đe dọa đến tính mạng vì nó có thể gây ngừng thở hoặc ngưng tim. Trong trường hợp này, người bệnh cần phải được hồi sức tim phổi (CPR) và các xử trí cấp cứu khác ngay lập tức.
Hiện vẫn chưa có cách điều trị dứt điểm sự rối loạn của hệ miễn dịch dẫn tới phản ứng phản vệ. Tuy nhiên, bạn có thể làm theo các bước sau để phòng tránh và có biện pháp đối phó với phản ứng phản vệ trong tương lai:
Hello Bacsi không đưa ra các lời khuyên, chẩn đoán hay phương pháp điều trị y khoa.
Miễn trừ trách nhiệm
Các bài viết của Hello Bacsi chỉ có tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa.
Tham vấn y khoa:
Bác sĩ Nguyễn Thường Hanh
Nội khoa - Nội tổng quát · Bệnh Viện Đa Khoa Tỉnh Bắc Ninh
Đặt câu hỏi cho bác sĩ
Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để tạo câu hỏi
Chia sẻ với bác sĩ các thắc mắc của bạn để được giải đáp miễn phí.
Đăng ký hoặc Đăng nhập để đặt câu hỏi cho bác sĩ!