Tìm hiểu chung
Procalcitonin là gì?
Procalcitonin (PCT) là tiền chất của hormone tuyến giáp có tên calcitonin (gồm 116 axit amin). Procalcitonin thường được sản xuất bởi các tế bào C trong tuyến giáp và hiện diện trong máu với nồng độ thấp. Tuy nhiên, nó cũng có thể được sản xuất bởi các tế bào khác trong cơ thể như tế bào gan, phổi, monocyte,… khi bị kích thích bởi một tổn thương nặng, đặc biệt trong nhiễm khuẩn toàn thân. Nơi tổng hợp và giải phóng procalcitonin chủ yếu là tại gan. Trong huyết tương, procalcitonin có thời gian bán hủy từ 19–24 giờ.
Định lượng procalcitonin là gì?
Procalcitonin có tính đặc hiệu cao khi đáp ứng với nhiễm khuẩn toàn thân nặng. Khi cơ thể nhiễm khuẩn, nồng độ procalcitonin sẽ gia tăng sau khoảng 2 giờ. Do đó, procalcitonin thích hợp dùng để hướng dẫn điều trị và đánh giá tiên lượng bệnh. Khi hồi phục khỏi tình trạng nhiễm khuẩn, procalcitonin sẽ trở lại giá trị bình thường trong vài ngày.
Định lượng procalcitonin giúp đo lượng procalcitonin trong huyết tương. Phương pháp này giúp chẩn đoán nhiễm khuẩn huyết và xác định nguy cơ tiến triển thành nhiễm khuẩn huyết nặng cũng như sốc nhiễm khuẩn. Ngoài ra định lượng procalcitonin còn giúp phân biệt giữa các bệnh có nguồn gốc vi khuẩn và không vi khuẩn, từ đó bác sĩ có thể quyết định điều trị cho người bệnh bằng kháng sinh hay không. Vì nếu lạm dụng kháng sinh hay bỏ sót một bệnh lý nhiễm khuẩn đều có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng. Khi dùng kháng sinh không đúng dễ gây ra tình trạng đa kháng kháng sinh nguy hiểm.
Khi nào bạn cần định lượng procalcitonin?
Định lượng procalcitonin được chỉ định hỗ trợ trong các trường hợp:
- Chẩn đoán phân biệt viêm do nhiễm khuẩn (chẳng hạn như viêm màng não) và viêm không do nhiễm khuẩn.
- Theo dõi các bệnh nhân có nguy cơ nhiễm khuẩn, phát hiện sớm các nhiễm khuẩn ảnh hưởng hệ thống hoặc các biến chứng của nhiễm khuẩn, đặc biệt trong nhiễm khuẩn huyết (nhiễm trùng máu).
- Đánh giá tiên lượng và diễn biến của các bệnh viêm nặng như viêm phúc mạc, hội chứng đáp ứng viêm toàn thân và hội chứng suy đa tạng.
- Chỉ dẫn, đánh giá hiệu quả sử dụng kháng sinh trong điều trị nhiễm khuẩn.
- Chẩn đoán nhiễm khuẩn ở trẻ em bị nhiễm trùng đường tiết niệu, viêm phổi.
Ngoài ra, nếu bị tổn thương mô do chấn thương, phẫu thuật hoặc bỏng, nghi ngờ nhiễm vi khuẩn thứ cấp, người bệnh cũng có thể được chỉ định thực hiện định lượng procalcitonin.
Một số triệu chứng nhiễm khuẩn có thể khiến bác sĩ yêu cầu thực hiện loại xét nghiệm này là:
- Sốt và ớn lạnh
- Đổ mồ hôi
- Mất tỉnh táo, lơ mơ
- Cảm giác đau dữ dội
- Tim đập loạn nhịp
- Khó thở
- Huyết áp rất thấp
- Đi tiểu ít
Quy trình thực hiện
Trước khi thực hiện
Người bệnh không cần chuẩn bị đặc biệt trước khi thực hiện định lượng procalcitonin.
Trong khi thực hiện
Procalcitonin được định lượng bằng cách lấy mẫu máu tại tĩnh mạch tay như một xét nghiệm máu thông thường. Quy trình này thường mất ít hơn 5 phút.
Sau khi thực hiện
Mẫu máu của người bệnh sẽ được gửi về phòng xét nghiệm để phân tích, sau đó chuyển kết quả cho bác sĩ chuyên khoa. Đây là kỹ thuật thường được thực hiện trong bệnh viện, áp dụng cho người đã nhập viện cấp cứu hoặc người đang theo dõi điều trị tại bệnh viện.
Điều cần thận trọng
Định lượng procalcitonin có nguy hiểm không?
Nhìn chung đây là một thủ thuật phổ biến và an toàn cho hầu hết mọi người. Tuy nhiên, người bệnh có thể cảm thấy hơi đau hoặc chảy máu và bầm tím tại vị trí lấy mẫu máu.
Kết quả của xét nghiệm
Những thông tin được cung cấp không thể thay thế cho lời khuyên của các chuyên viên y tế. Hãy luôn tham khảo ý kiến bác sĩ.
Kết quả của định lượng procalcitonin là gì?
Cần lưu ý kết quả của định lượng procalcitonin là bổ sung, hỗ trợ, không phải là cơ sở chẩn đoán và điều trị bệnh.
Giá trị tham chiếu của procalcitonin ở người lớn và trẻ em sau sinh 72 giờ là 0,15ng/ml (nanogram trên mililit) hoặc ít hơn. Ở trẻ dưới 72 giờ tuổi, giá trị tham chiếu procalcitonin là < 2,0ng/ml khi vừa sinh, từ 18–30 giờ tuổi tăng lên ≤ 20ng/ml, sau đó giảm xuống ≤ 0,15ng/ml khi được 72 giờ tuổi. Chỉ số càng cao, tình trạng nhiễm khuẩn càng nghiêm trọng. Cụ thể là:
- PCT < 0,05ng/ml: Giá trị bình thường của PCT
- PCT từ 0,05 – 0,5ng/ml: Có thể có nhiễm trùng nhưng không phải nhiễm trùng toàn thân như nhiễm khuẩn huyết mà là nhiễm trùng khu trú, chẳng hạn như nhiễm trùng đường hô hấp. Cần được xem xét cẩn thận cùng với các xét nghiệm khác như protein phản ứng C (CRP), cấy máu, cấy nước tiểu, xét nghiệm lactate (axit lactic), khí máu, công thức máu toàn phần (CBC) và phân tích dịch não tủy (CSF).
- PCT từ 0,5 – 2,0ng/ml: Có khả năng có nhiễm trùng toàn thân nhưng không chắc chắn để chẩn đoán nhiễm khuẩn huyết. Ngoài ra không loại trừ nhiễm trùng khu trú, nhiễm trùng hệ thống dưới 6 giờ.
- PCT từ 2,0 – 10ng/ml: Nhiễm khuẩn huyết hoặc viêm màng não, chưa có suy đa tạng.
- PCT > 10ng/ml: Nhiễm khuẩn huyết nghiêm trọng hoặc sốc nhiễm trùng. Suy đa tạng, nguy cơ tử vong cao.
Mức procalcitonin ổn định hoặc tăng ở người đang điều trị nhiễm trùng có thể cho thấy cần phải tiếp tục điều trị.
Những nguyên nhân khác khiến định lượng procalcitonin cao
Ngoài lý do nhiễm khuẩn, những trường hợp sau vẫn có thể cho kết quả định lượng procalcitonin cao:
- Chấn thương, bỏng nặng hay trải qua một ca phẫu thuật lớn. Sau khi loại bỏ các yếu tố này, procalcitonin có thể giảm. Ngoài ra, người bị suy thận giai đoạn cuối không được điều trị cũng có thể có mức procalcitonin cao hơn 0,15ng/ml.
- Một số trẻ sơ sinh và trẻ em có thể có mức procalcitonin từ 0,15 – 0,50ng/ml không rõ lý do.
- Một số loại thuốc, sốc không do nhiễm trùng hay ung thư.
- Trong một số trường hợp có kháng thể heterophile cũng cho kết quả dương tính giả.
Những nguyên nhân khiến định lượng procalcitonin thấp
- Trong trường hợp đang điều trị nhiễm trùng, mức procalcitonin giảm hoặc thấp cho thấy cơ thể người bệnh có đáp ứng với điều trị một cách hiệu quả.
- Trong trường hợp người bệnh chưa trải qua bất kỳ điều trị nào nhưng vẫn có các triệu chứng nhiễm khuẩn như đã đề cập bên trên, nguyên nhân có thể do nhiễm virus.
- Định lượng procalcitonin được thực hiện quá sớm trong quá trình bệnh. Nếu có nhiễm khuẩn huyết, chỉ số này có thể sẽ tăng lên trong vài giờ hay vài ngày tiếp theo.
Khi điều trị bằng kháng sinh thành công, nồng độ procalcitonin sẽ giảm trong thời gian bán hủy 24–35 giờ.
Nếu bạn có bất kỳ câu hỏi nào, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn phương pháp hỗ trợ điều trị tốt nhất.
Hello Bacsi không đưa ra các lời khuyên, chẩn đoán hay các phương pháp điều trị y khoa.
