Gaslight là gì mà khiến bạn bị thao túng tâm lý?

Khi bị gaslight (hay gaslighting), bạn có thể tin tưởng vào những điều dối trá, mất chính kiến của mình và bị người khác thao túng tâm lý. Để vượt qua những tác động tiêu cực khi chính mình bị tổn thương, bạn hãy cùng tìm hiểu gaslight là gì nhé.

Khi liên tục phải nghe những lời nói dối hay những câu bạo hành lời nói gây tổn thương, bạn sẽ dần chấp nhận cũng như tin tưởng những điều tiêu cực này. Vậy bạn hãy tìm hiểu gaslighting là gì và cách để vượt qua những ảnh hưởng không mong muốn kể trên nhé.

Gaslight là gì?

Gaslight là cách dùng những thông tin sai trái, thiếu chính xác để thao túng, điều khiển và bạo hành người khác nhằm có được sức mạnh và sự kiểm soát tâm lý, tinh thần của nạn nhân. Người thao túng dùng lời nói để khiến nạn nhân sợ hãi và cảm thấy không còn tin tưởng vào chính mình. Sự tự hoài nghi liên tục sẽ từ từ khiến nạn nhân không còn tự tin và dễ bị ảnh hưởng bởi những người xung quanh hơn. Đây là một quá trình xảy ra chậm và rất khó nhận biết. Lúc đầu, bạn thậm chí có thể cảm thấy tội lỗi khi nghi ngờ người thao túng mình.

Gaslight trong gia đình

Bạn có thể quan sát hiện tượng gaslight trong gia đình mà ở đó, người chồng liên tục uống rượu say xỉn mỗi ngày. Ban đầu, người vợ biết rằng chuyện nhậu nhẹt của chồng là sai và nhắc nhở người chồng nên hạn chế bia rượu. Thế nhưng, người chồng liên tục nói với vợ mình rằng anh cần uống bia với đối tác để có thể phát triển công việc và cô không hề hiểu gì về sự khó khăn anh gặp khi đi làm. Thế là người vợ bắt đầu tin việc uống bia rượu của chồng là đúng và bắt đầu thấy tội lỗi khi đã cằn nhằn anh.

Gaslight trong chốn công sở

Trong công ty, bạn có thể không nhận ra gaslighting là gì trong giao tiếp với cấp trên vì họ dùng “sợi dây trói buộc vô hình” này để khiến bạn phải nghe lời. Họ có thể dùng những lý do tốt đẹp như “chúng ta cần cống hiến cho công ty” hay “bạn cần thể hiện bản lĩnh vượt trội của mình”. Nhiều người quản lý còn tự cho mình là một tấm gương mẫu mực khi làm việc 24/7 để đòi hỏi bạn phải trả lời email vào lúc 1:00 sáng!

Những cách thao túng vô hình này thoạt đầu sẽ khiến bạn tưởng như mình là người cần phải nỗ lực thay đổi để thích nghi và phục tùng đối phương. Phải đến khi bạn bị dồn ép đến chân tường hoặc sức khỏe suy sụp mới nhận ra mình đang bị người kia điều khiển.

• Giai đoạn hoài nghi: Bạn sẽ cảm thấy mọi chuyện diễn ra khá kì lạ trong mối quan hệ, nhưng bạn vẫn tiếp tục mối quan hệ đó với sự nghi hoặc mà không dừng lại.
• Giai đoạn phòng thủ: Bạn bắt đầu tự bảo vệ bản thân chống lại thao túng của người gaslight.
• Giai đoạn trầm cảm: Giai đoạn này bạn sẽ cảm thấy buồn chán, giảm sự hài lòng, hứng thú và suy nghĩ tiêu cực.

Hội chứng Stockholm

Ngoài ra, gaslighting còn có thể dẫn đến hội chứng Stockholm. Đây là hội chứng khiến nạn nhân phát triển tình cảm với chính người đã thao túng mình. Điều đáng lo sợ là bất kể ai cũng có nguy cơ bị gaslighting. Thủ thuật thao túng này có thể xuất hiện ở rất nhiều nơi như trong một mối quan hệ tình cảm, trong gia đình hay trong công ty.

>>> Tìm hiểu thêm: 7 dấu hiệu nhận biết hành vi thao túng tâm lý và cách đối phó

Dấu hiệu nhận biết một người đang muốn gaslight là gì?

Nạn nhân bị gaslighting có thể cảm thấy mất niềm tin vào chính mình và dẫn đến hoang mang, lo sợ. Người muốn gaslight người khác sẽ dùng những chiêu trò sau:

Nói dối

Những người muốn thao túng bạn sẽ liên tục nói dối về những việc mà bạn biết rõ rằng họ đang nói dối. Những chuyện này quá hiển nhiên tới nỗi bạn sẽ không tin được rằng ai đó có thể nói dối về một vấn đề như vậy. Vậy nên, bạn bắt đầu đặt câu hỏi về mọi thứ và trở nên không chắc chắn về những vấn đề đơn giản nhất.

>>> Đọc thêm: Nói dối gây ảnh hưởng đến não bộ

Họ dựng ra những chuyện không có thật

Người muốn gaslighting có thể nói một câu tổn thương bạn rồi một thời gian sau thì hoàn toàn chối bỏ việc này. Thậm chí, họ còn có thể yêu cầu bạn đưa ra bằng chứng họ đã làm tổn thương bạn. Bạn sẽ dần có những nghi ngờ về trí nhớ và nhận thức của mình. Bạn bắt đầu tự hỏi liệu người kia có thể nói đúng không và dần chấp nhận những gì họ nói.

Họ dùng những gì bạn trân trọng chống lại bạn

Người muốn gaslighting sẽ dùng những thứ bạn yêu quý nhất để chống lại bạn. Nếu bạn thích công việc của mình, họ sẽ nói công việc của bạn có nhiều vấn đề. Đối với những ai có con cái, những kẻ thích thao túng có thể sẽ đưa ra những lý do tại sao bạn không nên có con. Điều này sẽ khiến bạn không tin tưởng vào cả những thứ mình rất trân trọng và yêu quý nhất.

Họ khiến bạn không còn chính kiến

Một trong những phần đáng sợ của việc thao túng là nạn nhân không thay đổi ngay mà sẽ biến thành con người khác một cách từ từ. Nạn nhân sẽ không còn những suy nghĩ, hành động, chính kiến của mình mà dần trở thành một người giống kẻ đi thao túng kia.

Họ liên tục dùng lời nói thao túng bạn

>>> Đọc thêm: Hiệu ứng FOMO là gì mà khiến bạn chạy theo đám đông?

Họ có những lúc ngọt ngào với bạn

Chiêu trò thường gặp ở những người muốn gaslight là gì? Bên cạnh những lời nói gây tổn thương, những người muốn gaslighting bạn cũng có thể có những lúc ngọt ngào. Họ nhẹ nhàng, khen ngợi, cổ vũ bạn để khiến bạn nghĩ rằng họ không phải người xấu. Tuy nhiên, sau những lời ngọt ngào, mục đích sau cùng của họ là chiếm được sự tin tưởng và phục tùng của bạn.

Họ khiến bạn cảm thấy mập mờ

Nếu bạn đề cao sự ổn định và rõ ràng, người thích thao túng sẽ lợi dụng tâm lý này và tạo ra sự mập mờ, hỗn loạn xung quanh nạn nhân. Khi này, nạn nhân sẽ không còn cách nào khác ngoài việc dựa vào người thao túng mình để có sự ổn định nhất thời.

Họ đổ tội cho bạn

Những người muốn thao túng sẽ khiến bạn cảm thấy mình là người gian dối và lừa lọc dù chính họ mới là người có lỗi. Bạn sẽ cảm thấy mình luôn là người có lỗi và liên tục phải nhận phần sai về mình.

Họ khiến bạn nghĩ mình không tỉnh táo

Người muốn gaslighting biết bạn đang cảm thấy hoang mang và nghi ngờ bản thân nên sẽ lợi dụng điều này để khiến bạn nghĩ mình không tỉnh táo. Điều này sẽ khiến những người xung quanh và cả chính bạn cho rằng những vấn đề bạn đang gặp là không có thật. Lúc này, bạn sẽ khó tìm kiếm sự giúp đỡ hơn.

Họ cho rằng mọi người khác đều nói dối

Kẻ lạm dụng cũng có thể nói với bạn rằng mọi người đều đang dối trá và muốn hãm hại bạn. Từ đó, bạn sẽ không còn lòng tin vào bất kỳ ai mà chỉ còn biết trông cậy vào người thao túng bạn. Tâm lý này khiến họ càng dễ dàng gaslighting bạn hơn.

Bạn có đang bị người khác gaslight không?

Gaslighting có thể xảy ra ở mọi mối quan hệ. Bạn có thể bị thao túng tâm lý trong tình yêu, công việc, gia đình hoặc các mối quan hệ xã hội khác. Vậy cách nhận biết mình đang bị gaslight là gì?

Khi cảm thấy nghi ngờ về khả năng mình đang bị gaslighting, bạn hãy tự hỏi bản thân những câu hỏi sau đây:

• Quan điểm/ cách nhìn nhận của bạn về bản thân có thay đổi theo ý kiến, sự tán thành hoặc phản đối của người khác hay không? (ví dụ bố mẹ, người yêu, quản lý ở công ty hay một người nào đó thân thiết với bạn)?
• Bạn có hoảng sợ, lo lắng quá mức trước những sai lầm nhỏ của bản thân hay không (ví dụ nhớ nhầm ngày kỷ niệm, không kịp chuẩn bị bữa ăn…)?
• Bạn có luôn cảm thấy mình sai lầm trong mọi việc có liên quan đến người kia hay không?
• Bạn có phục tùng mọi ý kiến của người kia một cách vô điều kiện hay không?
• ….

Nếu hầu hết câu trả lời là “Có”, rất có thể bạn đang bị người khác gaslight. Điều này có thể rất khó nhận ra và khó thoát khỏi vì nó đang có liên quan trực tiếp đến những nỗi sợ của bản thân bạn như sợ bị bỏ rơi, sợ không được thấu hiểu, tôn trọng và yêu thương. Tuy nhiên, bạn hoàn toàn có thể giúp bạn thân thoát khỏi tình trạng gaslighting khi đã nhận biết chúng.

Ba giai đoạn của gaslighting

• Giai đoạn đầu tiên sự hoài nghi: Một lời nói và hành động của đối phương sẽ bắt đầu khiến bạn bất đầu hoài nghi về quyết định, năng lực của chính mình.
• Giai đoạn thứ hai là phòng thủ: Khi nhận ra vấn đề, để tự bảo vệ chính mình, bạn bắt đầu thể hiện cách phòng thủ để chống lại sự thao túng của người thao túng tâm lý như: Chủ động đổi chủ đề, hoặc cố gắng làm việc điên cuồng để thể hiện năng lực của mình,…
• Giai đoạn thứ 3 là trầm cảm: Tới giai đoạn cuối cùng, bạn bắt đầu mệt mỏi và cảm thấy đánh mất chính mình. Điều này dẫn tới những suy nghĩ tiêu cực trong bạn, có nguy cơ dẫn đến trầm cảm.

Cách đối phó với gaslight là gì?

Cách đối phó hiệu quả đối với tình trạng gaslight là gì? Nếu nhận thấy bản thân bị gaslighting, bạn có thể cần thực hiện những điều sau đây.

• Xác nhận tình trạng gaslighting: Bạn hãy cố gắng làm rõ ai đang muốn thao túng bạn và cách họ thực hiện hành vi này. Bạn cũng hãy ghi chú lại những lần mình tự nghi ngờ bản thân để nhận ra hiện tượng gaslighting.

• Dành thời gian để thiền: Thiền sẽ giúp bạn giữ được chính kiến và quan điểm của mình mỗi khi bạn nghi ngờ bản thân.

>>> Đọc thêm: Thiền Vipassana: Những lợi ích tâm lý diệu kỳ

• Tìm kiếm sự giúp đỡ: Bạn có thể nói chuyện với bạn bè hoặc thành viên gia đình mà mình tin tưởng. Ngoài ra, bạn có thể tìm kiếm sự giúp đỡ từ nhà trị liệu hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần.

Khi đã biết gaslight là gì, bạn sẽ có thể tìm kiếm sự giúp đỡ từ những người mình tin tưởng để bước qua sự hoang mang và lo lắng. Bên cạnh đó, bạn cũng có thể tự nâng cao nhận thức của bản thân để xây dựng sự tự tin cho mình và vượt qua hiệu ứng thao túng tâm lý gaslighting.