Ký sinh trùng sốt rét đáp ứng với hệ miễn dịch rất đa dạng, chúng có thể tạo ra hàng ngàn kháng nguyên khác nhau. Chính vì thế, việc phát triển một loại vaccine cho nó rất khó khăn. Không như các dạng bệnh khác, vaccine sốt rét không thể bảo vệ bạn suốt đời.

Ngoài ra, hiện nay sự phát triển của vaccine sốt rét đang gặp phải nhiều trở ngại như: thiếu thị trường, ít nhà phát triển và sự phức tạp trong kỹ thuật nghiên cứu, bào chế. Tuy vậy, nền y học cũng đã cố gắng đưa vào nghiên cứu nhiều loại vaccine và đã nhận được kết quả khả quan.

Tình trạng phát triển của vaccine sốt rét

Tính phức tạp của ký sinh trùng sốt rét đã làm cho việc phát triển vaccine trở thành một nhiệm vụ khó khăn. Có hơn 20 loại vaccine sốt rét đang trong giai đoạn thử nghiệm lâm sàng và tiền lâm sàng. Trong đó, vaccine RTS, S/AS01 ã chứng minh được hiệu quả trong pha thứ 3 của thử nghiệm lâm sàng.

WHO đã đặt ra mục tiêu loại trừ bệnh sốt rét vào năm 2040 với mô hình cơ bản vẫn là phòng chống muỗi, kèm theo đó là sử dụng các loại vaccine. Vì vậy, việc thử nghiệm thành công vaccine RTS, S/AS01 được xem như bước đột phá của nền y học trong việc chống lại căn bệnh sốt rét.

Tiếp nối vaccine RTS, S/AS0, PfSPZ là loại vaccine tiếp theo có được những kết quả đầy hứa hẹn. Chúng đã cho thấy khả năng chống lại ký sinh trùng sốt rét lên đến 100% chỉ sau 10 tuần nghiên cứu.

Các loại vaccine sốt rét hiện nay

Vaccine sốt rét RTS, S/AS01

RTS, S/AS01 là ứng cử viên sáng giá nhất cho cuộc chiến chống lại dạng sốt rét Plasmodium falciparum nguy hiểm.

Cuộc thử nghiệm Giai đoạn 3 của vaccine RTS, S/AS01 là thành công nhất. Nó được thực hiện trong 5 năm (2009 đến 2014) trên khoảng 15.000 trẻ nhỏ và trẻ sơ sinh ở 7 quốc gia vùng hạ Sahara thuộc Châu Phi (Burkina Faso, Gabon, Ghana, Kenya, Malawi, Mozambique và Tanzania).

Việc tiến hành thử nghiệm vaccine được thực hiện như sau:

• Trẻ em từ 5-17 tháng tuổi: chia làm 2 nhóm, một nhóm sẽ tiêm vaccine RTS, S/AS01, nhóm còn lại tiêm một loại vaccine khác để so sánh.
• Trẻ em từ 6-14 tuần tuổi cũng được chia làm 2 nhóm: một nhóm được tiêm vaccine RTS, S/AS01, nhóm còn lại tiêm vaccine so sánh phối hợp với vaccine pentavalent.
• Tổng lại tất cả trẻ em được tiêm 3 liều vaccine trong khoảng thời gian 1 tháng. Liều thứ 4 sẽ được tiêm vào 20 tháng sau liều đầu tiên.

Kết quả của các thử nghiệm lâm sàng cho thấy, gần 39% trẻ em được tiêm vaccine RTS, S/AS01 đã được bảo vệ khỏi bệnh sốt rét.

Bắt đầu từ năm 2018, vaccine RTS, S/AS01 được đưa vào thí điểm cho những trẻ em sinh sống trong khu vực Ghana, Kenya và Malawi.

Vaccine Sporozoite (PfSPZ)

Một ứng cử viên đầy hứa hẹn khác cho việc phòng chống sốt rét là Sporozoites. Vaccine Sporozoite được bào chế từ thoa trùng (ký sinh trùng ở dạng truyền nhiễm). Các thoa trùng này bị làm suy yếu bằng phương pháp bức xạ và sốc nhiệt.

Các thử nghiệm gần đây đã chỉ ra rằng vaccine PfSPZ an toàn, dung nạp tốt và có khả năng bảo vệ chống lại bệnh sốt rét khi tiêm tĩnh mạch. Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng chúng có thể sử dụng được cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.

Nghiên cứu lâm sàng của vaccine PfSPZ hiện đang được thực hiện tại các khu vực Mali, Gabon, Tanzania và Equatorial Guinea.

Con đường phía trước của vaccine sốt rét

Vaccine RTS, S/AS01 và Vaccine PfSPZ là hai ứng cử viên hứa hẹn nhất cho đến nay. Các ứng cử viên khác vẫn đang trong giai đoạn phát triển hoặc thử nghiệm.

Các tổ chức y tế toàn cầu hàng đầu thế giới đã xây dựng một lộ trình cho vaccine sốt rét để gia tăng thêm tốc độ phát triển của chúng.

Lộ trình cho vaccine sốt rét vào năm 2030 bao gồm các mục tiêu chiến lược sau đây:

• Phát triển và cấp phép cho vaccine sốt rét có hiệu quả bảo vệ ít nhất 75% cho các khu vực dịch bệnh đang diễn ra.
• Đưa vaccine sốt rét vào cộng đồng thông qua những chiến dịch tiêm chủng hàng loạt.

Điều trị dự phòng sốt rét

Hiện nay để phòng bệnh sốt rét, chỉ có thể dùng đến các thuốc dự phòng do vaccine vẫn chưa phát triển rộng rãi.

Tuy nhiên cần lưu ý, điều trị dự phòng sốt rét không thể bảo vệ bạn khỏi bệnh hoàn toàn. Chúng chỉ giúp làm giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh trong một thời gian.

Đa phần điều trị dự phòng thường thực hiện cho những người sắp đi vào khu vực nhiễm bệnh trong thời gian ngắn như đi du lịch, đi công tác hay làm các công việc tình nguyện tại đây.

Điều trị dự phòng bệnh sốt rét cần tuân thủ các hướng dẫn sau đây:

• Liều lượng của thuốc dự phòng sốt rét cho trẻ em phải dựa trên trọng lượng cơ thể bé.
• Mefloquine phải được sử dụng từ 2-3 tuần trước khi tiếp xúc với nguy cơ nhiễm bệnh. Ví dụ như nếu bạn có ý định đi du lịch đến vùng có dịch bệnh sốt rét, bạn cần sử dụng mefloquine 2-3 tuần trước khi khởi hành.
• Dùng chloroquine trước 1 tuần trước khi tiếp xúc với nguy cơ nhiễm bệnh.
• Điều trị dự phòng hàng ngày bằng doxycycline hoặc atovaquone.
• Tất cả các loại thuốc dự phòng nên được sử dụng đều đặn trong suốt thời gian bạn tiếp xúc với các nguy cơ nhiễm bệnh, tiếp tục sử dụng khi bạn đã ra khỏi vùng nguy hiểm 4 tuần sau đó.
• Tùy thuộc vào vùng mang dịch bệnh và loại dịch bệnh sốt rét đang phát triển tại đó mà lựa chọn loại thuốc dự phòng phù hợp.