Theo Tổ chức y tế thế giới và các hiệp hội Nhi khoa uy tín trên toàn cầu, sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tốt nhất cho trẻ sơ sinh và nhũ nhi, giúp trẻ tăng cường kháng thể và xây dựng nền tảng phát triển tối ưu, do đó bé cần được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu và bú mẹ kết hợp với ăn dặm phù hợp cho đến khi 2 tuổi. [1], [2]. Tuy nhiên, sau kỳ nghỉ thai sản, một số mẹ sẽ khó chu toàn công việc và việc cho con bú. Vậy nếu không đủ sữa mẹ cho bé giai đoạn này thì phải làm thế nào giúp con tăng sức đề kháng để chống chọi với mầm bệnh?
“Thiếu” sữa mẹ sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe của bé như thế nào?
Giai đoạn vừa mới chào đời, hệ miễn dịch của trẻ chưa phát triển hoàn thiện về cấu trúc và chức năng để tự mình chống lại sự tấn công của virus, vi khuẩn từ môi trường bên ngoài. Khi đó, các kháng thể mà con được nhận thông qua nhau thai trong thai kỳ và sữa mẹ sẽ hỗ trợ bảo vệ bé khỏi những tác nhân gây bệnh [3]. Tuy nhiên, các kháng thể bé nhận được từ mẹ sẽ giảm dần theo thời gian và đến khoảng sau 6 tháng tuổi thì hàm lượng kháng thể này không còn đáng kể[2]. Trong khi đó hệ miễn dịch của trẻ vẫn còn đang phát triển, chưa hoàn thiện về cấu trúc và chức năng đến khi 3 tuổi, nên giai đoạn này được gọi là khoảng trống miễn dịch của trẻ và bé sẽ có nhiều nguy cơ mắc bệnh.
Bên cạnh đó, sữa mẹ không chỉ có hàm lượng cao các chất dinh dưỡng cần thiết cho sự phát triển về thể chất và trí tuệ, mà còn chứa rất nhiều kháng thể và các thành phần hỗ trợ xây dựng hệ thống miễn dịch cho trẻ như:
- Immunoglobulin (kháng thể): Có 5 loại globulin miễn dịch là IgM, IgA, IgG, IgE và IgD giúp nhận diện và tiêu diệt mầm bệnh. Trong sữa mẹ, IgA tiết là thành phần chiếm tỷ lệ nhiều nhất trong tổng số hàm lượng kháng thể, có tác dụng giúp bé tăng cường sức khỏe hệ tiêu hóa và hệ miễn dịch [5], [6]. Đồng thời, IgA khi kết hợp với các kháng thể IgG truyền từ mẹ thông qua nhau thai sẽ hỗ trợ tăng cường “đề kháng 2 lớp” bên trong lẫn bên ngoài, từ đó giúp hạn chế việc bé mắc một số bệnh truyền nhiễm liên quan đến hệ tiêu hóa và hô hấp [7].
- Lợi khuẩn (probiotics): Hệ lợi khuẩn trong sữa mẹ đóng góp rất lớn vào việc định hình hệ vi sinh vật trong đường ruột bé. Một số loại lợi khuẩn tiêu biểu như Lactobacilli, Bacteroides và Bifidobacterium… sẽ giúp ức chế các vi khuẩn gây hại, tăng cường sản xuất các chất chuyển hóa, đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa chức năng ruột, từ đó tăng cường khả năng miễn dịch của trẻ [8], [9], [10].
- Chất xơ (prebiotics): Chất xơ hầu như không được hấp thu tại đường ruột nhưng đây lại là “thức ăn” cho các nhóm lợi khuẩn trong đường ruột như Lactobacilli, Bacteroides, Bifidobacterium… có trong sữa mẹ [11], [12]. Một trong những loại chất xơ quý, chiếm hàm lượng nhiều thứ 3 trong sữa mẹ chính là Human Milk Oligosaccharides (HMOs). 6 loại HMO được nghiên cứu nhiều nhất thường là DFL, 2’-FL, 3-FL, LNT, 3’-SL và 6’-SL [13], [14]. Đặc biệt, 3-FL là một trong những HMO có thể được hấp thu vào máu và thực hiện các chức năng miễn dịch, còn DFL là HMO hỗ trợ phòng chống các bệnh lý viêm nhiễm ở trẻ [15], [16].
Chính vì những lợi ích kể trên nên việc thiếu đi nguồn sữa mẹ sẽ gây ảnh hưởng đáng kể đến hệ miễn dịch của bé. Do đó, tốt nhất, mẹ nên cho trẻ bú sớm ngay sau khi sinh, bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu và tiếp tục duy trì nuôi con bằng sữa mẹ đến 18-24 tháng tuổi để bé nhận được nguồn dinh dưỡng quý giá.
[embed-health-tool-child-growth-chart]
Giải pháp cho mẹ đi làm: Làm sao để bé vẫn nhận đủ kháng thể?
Để bé nhận đủ kháng thể, mẹ vẫn nên cố gắng nuôi con bằng sữa mẹ lâu nhất có thể. Nếu gặp khó khăn về nguồn sữa hoặc việc cho bé bú, mẹ có thể thử các biện pháp như [17]:
- Duy trì thói quen ăn uống đủ chất và nghỉ ngơi hợp lý để không làm ảnh hưởng đến việc tạo sữa cho con.
- Giữ tinh thần thoải mái, sắp xếp thời gian làm việc và nghỉ ngơi hợp lý, tránh làm việc quá căng thẳng vì việc này sẽ góp phần ảnh hưởng đến nguồn sữa. Ngoài ra, mẹ cũng không nên thức khuya vì việc ngủ đủ giấc rất quan trọng với việc tiết sữa.
- Nếu có thể hãy nhờ đến sự hỗ trợ của đồng nghiệp để có thể sắp xếp được thời gian làm việc linh động hơn.
- Tìm hiểu cách vắt và dự trữ sữa đúng cách để đáp ứng nhu cầu bú của bé khi mẹ vắng mặt.
Biện pháp vắt và dự trữ sữa vừa đảm bảo bé có thể tiếp tục nhận được nguồn dinh dưỡng quý giá từ mẹ, tuy nhiên mẹ cần lưu ý cách bảo quản để không làm sữa bị nhiễm khuẩn, lên men và bị hỏng trước khi cho bé bú [18].
Trường hợp bất khả kháng sữa mẹ không đáp ứng đủ nhu cầu của bé, mẹ có thể hỏi ý kiến chuyên gia để có thể lựa chọn được những loại sữa phù hợp, giúp tăng cường sức đề kháng cho bé. Mẹ nên ưu tiên lựa chọn sản phẩm có chứa:
- Sữa non 24h chứa hàm lượng IgG hợp lý, giúp cung cấp thêm các kháng thể có khả năng loại bỏ các tác nhân gây hại bao gồm vi khuẩn, virus… giúp trẻ phòng chống được một số bệnh lý.
- Hệ dưỡng chất gồm 6 HMOs phổ biến thuộc 3 nhóm cấu trúc chính đó là nhóm Fucosylated (phổ biến là 2′-FL, 3-FL và DFL), nhóm Non-Fucosylated (phổ biến là LNT) và nhóm Sialylated (phổ biến là 3’-SL và 6’-SL) để giúp đa dạng hệ lợi khuẩn ở một số chủng, hỗ trợ cân đối hệ vi sinh đường ruột; tạo tiềm năng tương hỗ và cộng hưởng ở một số chủng lợi khuẩn giúp tối ưu hóa hệ vi sinh đường ruột, góp phần nâng cao hiệu quả miễn dịch cũng như sức khỏe tổng thể [19].
Chứa lợi khuẩn giúp tối ưu hệ vi sinh đường ruột (Human Milk Probiotics – HMP) – quần thể lợi khuẩn được phân lập từ sữa mẹ, có tác dụng giúp cân đối hệ vi sinh đường ruột, cải thiện khả năng tiêu hóa và tăng cường sức khỏe hệ miễn dịch của bé, điển hình là Lactobacillus fermentum. Đặc biệt, sự kết hợp của 6 loại HMO (2’-FL, 3-FL, LNT, 3′-SL, 6′-SL, DFL) với Lactobacillus fermentum (HMP) được phân lập từ sữa mẹ và 1 tỷ lợi khuẩn BB-12™ (trong 100 g bột) còn giúp tăng kháng thể IgA tiết [20], [21].
Nhìn chung, chế độ dinh dưỡng hợp lý – cân đối chính là chìa khóa giúp bé bổ sung và tăng cường sản xuất kháng thể một cách nhanh chóng, giúp trẻ hạn chế bị ảnh hưởng bởi các tác nhân gây bệnh từ bên ngoài. Tuy nhiên, quyết định có tiếp tục nuôi con bằng sữa mẹ hay kết hợp các sản phẩm dinh dưỡng phù hợp trong thời gian đi làm lại phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Nếu không thể cho trẻ bú mẹ hoặc không đủ sữa, mẹ cũng đừng nên cảm thấy quá áp lực mà hãy tìm đến những nguồn tư vấn uy tín để có thể tìm ra giải pháp tốt nhất cho con.
