Tên thường gọi: Ích mẫu, ích mẫu thảo
Tham vấn y khoa: Bác sĩ Nguyễn Thường Hanh · Nội khoa - Nội tổng quát · Bệnh Viện Đa Khoa Tỉnh Bắc Ninh
Tên thường gọi: Ích mẫu, ích mẫu thảo
Tên khác: Sung úy, chói đèn
Tên khoa học: Leonurus artemisia (Lour.) S.Y.Hu, Leonurus heterophyllus Sw.
Họ: Hoa môi (Lamiaceae)
Tên nước ngoài: Motherwort, lion’s tail
Ích mẫu là một loài cây thân cỏ, sống được từ 1–2 năm, cao chừng 0,6–1m. Thân có hình vuông, ít phân nhánh, toàn thân có phủ lông nhỏ, ngắn. Lá mọc đối và có hình dạng khác nhau tùy theo vị trí mọc ở gốc, giữa thân hay đầu cành. Lá ở gốc có cuống dài, phiến lá hình tim, mép có răng cưa thô và sâu; lá ở thân có cuống ngắn hơn, phiến lá thường xẻ sâu thành 3 thùy, trên mỗi thùy lại có răng chưa thô và sâu; lá trên cùng phần lớn không chia thùy và hầu như không có cuống. Cụm hoa mọc thành từng vòng dày đặc ở kẽ lá, tràng hoa màu trắng hồng hoặc tím hồng, mặt ngoài có lông. Quả nhỏ, có ba cạnh nhẵn, cút một đầu và khi chín sẽ có màu nâu sẫm. Mùa hoa ích mẫu vào khoảng tháng 3–5 còn mùa quả vào thàng 6–7.
Ích mẫu vốn là cây mọc tự nhiên ở các bãi sông, ruộng ngô trong các thung lũng. Do nguồn cung cấp tự nhiên hạn chế nên hiện cây được trồng nhiều ở các tỉnh đồng bằng và trung du phía bắc. Trong tự nhiên, ích mẫu mọc từ hạt vào tháng 3–4. Cây sinh trưởng khá nhanh, ra hoa và quả trong mùa hè sau đó tàn lụi. Ích mẫu là loài cây ưa sáng và ưa ẩm, phân nhánh nhiều theo kiểu lưỡng phân. Trong thời kỳ sinh trưởng mạnh thì phải cần đủ ẩm nhưng lại không chịu được ngập úng.
Cây ích mẫu cung cấp cho chúng ta 2 vị thuốc:
Trong y học cổ truyền ích mẫu có thể được chế biến như sau:
Các nhà khoa học đã phân lập được hai alkaloid có trong phần cây ích mẫu trên mặt đất là leonurin và stachydrin. Hàm lượng leonurin cao nhất ở giai đoạn đầu khi cây ra quả và thấp nhất ở giai đoạn ra hoa. Ngược lại, hàm lượng stachydrin lại cao nhất trước giai đoạn nở hoa và thấp nhất ở giai đoạn đầu ra quả.
Theo Viện Dược liệu, ích mẫu ở Việt Nam có 3 alkaloid, trong đó có alkaloid với nitơ bậc 4 và 3 flavonoid có rutin, 1 glucosid có khung steroid.
Trong quả ích mẫu, một số peptid vòng cũng đã được phân lập và xác định cấu trúc.
Một số tác dụng dược lý của ích mẫu được nghiên cứu:
Trong y học cổ truyền, ích mẫu có vị đắng, cay, tính hơi hàn, quy vào hai kinh tâm và can và có tác dụng hoạt huyết, điều kinh, khư ứ, tiêu thủy. Còn quả ích mẫu (sung úy tử) có vị cay, ngọt, tính hơi hàn, quy vào hai kinh can, tỳ có tác dụng hoạt huyết, điều kinh, than can, minh mục.
Ích mẫu được dùng làm thuốc chữa bệnh từ lâu đời, nhất là đối với phụ nữ sau khi sinh, chữa rong huyết, tử cung co hồi không tốt; rối loạn kinh nguyệt, kinh bế, đau bụng kinh, khí hư bạch đới quá nhiều. Ngoài ra, ích mẫu còn được dùng chữa tăng huyết áp, viêm thận và làm thuốc bổ huyết. Đối với người bị viêm thận cấp và mạn, sau khi dùng ích mẫu thấy phù giảm rõ rệt, tiểu tiện tăng nhiều, ăn ngon, dùng lâu không có tác dụng phụ.
Quả ích mẫu dùng làm thuốc thông tiểu tiện, chữa cao huyết áp, phù thũng, đau đầu, mắt mờ sưng đỏ, thiên đầu thống.
Thân và quả ích giã rồi đắp bên ngoài hay sắc lấy nước rửa ngoài da giúp chữa một số bệnh như sưng vú, chốc đầu, lở ngứa.
Liều dùng của ích mẫu có thể khác nhau tùy vào từng người bệnh. Liều lượng dựa trên tuổi, tình trạng sức khỏe và một số vấn đề cần quan tâm khác. Bạn hãy thảo luận với thầy thuốc và bác sĩ để tìm ra liều dùng thích hợp.
Ngoài việc sử dụng nguyên dược liệu được phơi hay sấy khô trong các thang thuốc. Ích mẫu còn được dùng chiết xuất thành cao và phối hợp với các vị thuốc khác, có mặt trong các dạng bào chế thuốc hiện đại như:
1. Chữa kinh nguyệt không đều:
2. Thuốc bổ huyết điều kinh:
Ích mẫu 80g, nghệ đen (nga truật) 60g, ngải cứu 40g, hương phụ 40g, hương nhu 30g. Tất cả sao vàng, tán bột mịn, luyện với mật, vo viên to bằng hạt đậu xanh là được. Ngày uống 3 lần, mỗi lần uống 20 viên.
3. Chữa mắt đỏ, sưng đau:
Sung úy tử, cúc hoa, quyết minh tử, thanh tương tử, sinh đĩa, mỗi vị lấy 10g. Sắc lấy nước uống trong một ngày.
Ích mẫu có khả năng trục ứ huyết, sinh huyết mới, hoạt huyết điều kinh, những người có đồng tử mở rộng không nên dùng. Bạn cần cân nhắc giữa lợi ích của việc sử dụng ích mẫu với nguy cơ có thể xảy ra trước khi dùng. Tham khảo ý kiến tư vấn của thầy thuốc hay bác sĩ trước khi sử dụng vị thuốc này.
Chưa có đủ thông tin về việc sử dụng ích mẫu trong thời kỳ mang thai và cho con bú. Bạn nên thận trọng và tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc y sĩ y học cổ truyền trước khi dùng thảo dược này.
Ích mẫu có thể xảy ra tương tác với các thuốc hay sản phẩm bảo vệ sức khỏe mà bạn đang sử dụng. Để an toàn, bạn nên hỏi ý kiến từ bác sĩ hoặc thầy thuốc để được hướng dẫn sử dụng hiệu quả.
Hello Bacsi không đưa ra các lời khuyên, chẩn đoán hay các phương pháp điều trị y khoa.
Các bài viết của Hello Bacsi chỉ có tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa.
Tham vấn y khoa:
Bác sĩ Nguyễn Thường Hanh
Nội khoa - Nội tổng quát · Bệnh Viện Đa Khoa Tỉnh Bắc Ninh
Đặt câu hỏi cho bác sĩ
Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để tạo câu hỏi
Chia sẻ với bác sĩ các thắc mắc của bạn để được giải đáp miễn phí.
Đăng ký hoặc Đăng nhập để đặt câu hỏi cho bác sĩ!