Cây chìa vôi và những bài thuốc độc đáo trong Đông y

Tên thường gọi: Cây chìa vôi

Tên gọi khác: Bạch phấn đằng, bạch liễm, hồ đắng, Vét phông, Khau lích (Tày)

Tên khoa học: Cissus repens Lam., Cissus modeccoides Planch., Cissus vitiginea Lour. (non Lour.); C. triloba Merr.; Callicarpa tribola Lour.

Họ: Nho (Vitaceae)

Tổng quan 

Cách nhận biết cây chìa vôi

Có nhiều loại chìa vôi như chìa vôi bốn cạnh, chìa vôi bò, chìa vôi Java. Chìa vôi không có hiệu quả chữa bệnh thường có lá nguyên, mọc so le, hình tam giác. Khi xem hình ảnh cây chìa vôi loại được dùng làm thuốc, bạn sẽ thấy có những đặc điểm như sau:

• Dây leo, dài 2–4m hay hơn.
• Thân màu lục, hơi có khía, thường pha lơ nhạt hoặc màu tía, phủ phấn trắng.
• Tua cuốn đơn, mọc đối diện với lá.
• Lá mọc so le, gốc hình tim, đầu nhọn, gân hình chân vịt, dài và rộng 6-8cm, lá gốc gần như nguyên, mép khía răng, lá ở phía trên xẻ sâu thành 5-7 thùy (thường là 5), thuỳ hình mác hẹp dài, có răng cưa, mặt trên xanh lục sẫm, mặt dưới hơi trắng, cuống lá to dày, lá kèm thuôn, rụng sớm.
• Cụm hoa mọc thành ngù, đối diện với lá, ngắn hơn lá, lá bắc thuôn, rụng sớm, hoa màu vàng nhạt, đài hình đấu hay hình chén, nhẵn, 4 răng nhỏ: tràng 4 cánh, nhị 4, bao phấn tròn, bầu nhẵn. Mùa hoa quả: tháng 7- 9.
• Quả ít gặp. 
• Rễ củ nhỏ, có vỏ mỏng màu nâu đất, hình dạng không cố định.

Cây chìa vôi mọc dại rải rác ở các tỉnh trung du và đồng bằng.

Bộ phận dùng của cây chìa vôi

Toàn cây chìa vôi đều được dùng làm thuốc. 

• Dây và lá cắt khúc ngắn, rửa sạch, sao nóng rồi phơi khô. Trước khi dùng tẩm rượu, đem sao khô hoặc ngâm với nước vo gạo
• Củ sau khi đào đem rửa sạch, ngâm qua đêm với nước cho mềm rồi thái mỏng, phơi khô. Trước khi dùng ngâm với nước vo gạo.

Dược liệu sau khi đã được sơ chế khô cần bảo quản ở trong túi kín và để nơi khô ráo, thông thoáng. Tránh ẩm thấp, ánh nắng mặt trời chiếu trực tiếp và mối mọt.

Thành phần hóa học trong cây chìa vôi

• Hợp chất phenolic
• Acid amin
• Saponin
• Acid hữu cơ
• Glucid
• Protid
• Carotene
• Vitamin C.

Tác dụng, công dụng

Cây chìa vôi có tác dụng gì?

Tác dụng của cây chìa vôi theo Đông y là:

• Dây chìa vôi có vị ngọt và đắng, tính mát. Tác dụng là thanh nhiệt giải độc, hành huyết, tán kết. Chủ trị đau nhức xương – khớp – gân – cơ, viêm thận, mụn nhọt lở ngứa, sưng hạch, rắn độc cắn.
• Lá chìa vôi có vị đắng, tính hàn, hơi độc. Tác dụng là tiêu thũng, trừ nhọt độc. Chủ trị ung nhọt, lở ngứa, mắt cá chân bị chai.
• Củ chìa vôi có vị chua và đắng, tính bình. Tác dụng là thông kinh, tán huyết ứ, lợi tiểu, tiêu độc, sát trùng, trừ tê thấp. Chủ trị giống như phần dây và lá.

Liều dùng

Liều dùng thông thường của cây chìa vôi là bao nhiêu?

Thông thường, cách dùng là sắc lấy nước thuốc uống và dùng tươi giã nát rồi đắp tại chỗ. Đối với liều thuốc sắc hay ngâm rượu uống, giới hạn từ 6-20g. Nếu dùng đắp ngoài thì không kể liều lượng.

Một số bài thuốc có cây chìa vôi

Cách sử dụng cây chìa vôi trong những bài thuốc dân gian

1. Trị phong thấp, đau nhức cơ xương

• Bài thuốc 1: 20g dây chìa vôi, 15g dây đau xương, 15g cây lá lốt cả rễ đem sao vàng hạ thổ; sắc uống trong ngày.
• Bài thuốc 2: 20g dây chìa vôi, 15g cành dâu, 10g quế chi, 10g bạch chỉ đem sắc lấy nước uống ngày 1 thang.
• Bài thuốc 3: 50g dây chìa vôi, 40g ngưu tất, 20g đương quy, 20g cẩu tích, 10g xuyên khung đem ngâm với 1 lít rượu trong tối thiểu 1 tuần. Uống mỗi lần 1 ly nhỏ khoảng 30ml, ngày 2-3 lần.
• Bài thuốc 4: Rễ chìa vôi, rễ cốt khí củ với liều lượng bằng nhau đem ngâm rượu uống.

2. Trị bong gân, sưng và tụ máu do chấn thương

• Nguyên liệu: Lá chìa vôi và lá thầu dầu tía cùng khối lượng
• Cách làm: Giã nát dược liệu, trộn chung với giấm hoặc rượu rồi đem sao nóng. Hỗn hợp thu được đem đắp và bó vào vùng bị chấn thương. Mỗi ngày cần thay thuốc từ 1-2 lần.

3. Trị viêm lở da, ung nhọt sưng tấy

Hằng ngày, bạn thực hiện kết hợp cả 2 phương pháp:

• Lá chìa vôi tươi đem giã nát và đắp lên vùng tổn thương.
• Sắc uống 20g thổ phục linh, 10g bồ công anh, 10g kim ngân hoa.

4. Chữa chai mắt cá chân

• Nguyên liệu: Lá chìa vôi tươi, râu tôm sống theo tỷ lệ 3:1
• Cách làm: Giã nát nguyên liệu, đắp vào phần bị chai và dùng băng cố định lại. Mỗi ngày cần thay thuốc 1 lần.

5. Trị thoát vị đĩa đệm

• Thuốc uống: 40 dây cây chìa vôi, 20g lá lốt, 20g cỏ xước, 20g tầm gửi, 20g dền gai sắc với 1 lít nước trên lửa liu riu đến khi cạn còn 1 nửa thì tắt bếp. Gạn lấy nước thuốc chia thành 3 lần uống trong ngày. Uống sau ăn 30 phút, khi còn ấm. Duy trì bài thuốc trong tối thiểu 1 tháng.
• Thuốc đắp: Lấy 1 nắm lá chìa vôi (rửa sạch lớp phấn phủ ngoài) rang nóng với 1 thìa muối hạt. Lấy vải bọc dược liệu lại rồi đắp lên chỗ bị đau, cẩn thận tránh bị bỏng. Ngày đắp 2 lần.

6. Trị thoái hóa cột sống

• Nguyên liệu: 50g dây chìa vôi, 40g ngưu tất, 20 đương quy, 20g cẩu tích, 10g xuyên khung, 1 lít rượu trắng
• Cách làm: Ngâm chung các nguyên liệu trong bình thủy tinh khoảng 1 tuần. Mỗi lần uống 20ml, ngày 2 lần.

7. Trị rắn cắn

Bài thuốc 1:

• Nguyên liệu: 1 nắm lá chìa vôi
• Cách làm: Rửa sạch dược liệu, giã với muối rồi nhai để nuốt từ từ với nước. Phần bã giữ lại, đem đắp và băng cố định vào vết rắn cắn.

Bài thuốc 2:

• Nguyên liệu: Dây lá chìa vôi 20g, chua me đất hoa vàng 20g, quế chi 8g, gừng 8g, lá trầu không 20g
• Cách làm: giã

8. Trị viêm nang lông

• Nguyên liệu: 1 nắm lá chìa vôi tươi, 1 lòng trắng trứng gà
• Cách làm: Rửa sạch lá cây chìa vôi, giã nát, trộn đều với lòng trắng trứng. Chỉ đắp lên vùng da bệnh một lớp mỏng nhẹ rồi dùng băng gạc để băng lại. Mỗi ngày thay thuốc 1 lần.

9. Trị đau bụng sau sinh

• Nguyên liệu: 1 nắm lá chìa vôi tươi và 1 thìa muối hạt
• Cách làm: Rửa sạch lá chìa vôi, sao nóng với 1 thìa muối hạt. Bỏ thuốc vào miếng vải mỏng, gói lại và đắp lên trên bụng.

10. Chữa sỏi niệu quản

• Nguyên liệu: 16g dây chìa vôi, 50g cỏ bợ, 30g kim tiền thảo, 30g rễ dứa dại, 30g cỏ hàn the (sơn lục đậu), 20g ngải cứu. Trường hợp đau nhiều cần thêm 12g chỉ xác, sỏi ở cao thì cần thêm 12g rễ cỏ xước, còn đái ra máu nhiều thì cần thêm 16g cỏ nhọ nồi.
• Cách làm: Cho hết dược liệu vào nồi và sắc chung với khoảng 1 lít nước trên lửa nhỏ trong 15 phút. Chia làm nhiều lần uống trong ngày khi thuốc còn ấm, mỗi ngày chỉ 1 thang.

Lưu ý, thận trọng khi dùng

Khi dùng cây chìa vôi, bạn nên lưu ý những gì?

Để sử dụng dược liệu này một cách an toàn và có hiệu quả, bạn nên tham khảo trước ý kiến từ các bác sĩ, thầy thuốc đông y uy tín. Một số thuốc, thực phẩm chức năng hay thảo dược khác mà bạn đang dùng có thể gây ra những tương tác không mong muốn với dược liệu này.

Trong quá trình sử dụng, nếu thấy xuất hiện các triệu chứng bất thường, hãy tạm ngưng dùng và thông báo ngay cho bác sĩ.

Mức độ an toàn của cây chìa vôi

Không dùng cho phụ nữ mang thai, phụ nữ đang cho con bú và trẻ nhỏ dưới 3 tuổi.

Tương tác có thể xảy ra với chìa vôi

Trong quá trình sử dụng, bạn nên tránh dùng rau muống, đậu xanh, hải sản, cà pháo, măng chua.

Dược liệu này có thể tương tác với một số thuốc, thực phẩm chức năng hay dược liệu khác mà bạn đang sử dụng. Để đảm bảo an toàn và hiệu quả khi dùng, bạn nên hỏi ý kiến của bác sĩ và thầy thuốc trước khi muốn dùng bất kỳ loại dược liệu nào.