Là bố mẹ, hẳn bạn đã từng chạm tay lên “chỗ mềm mềm” trên đỉnh đầu con và thấy thóp trẻ sơ sinh phập phồng theo nhịp. Đa số trường hợp đó là bình thường. Nhưng đôi khi, thóp phồng (phồng căng, gồ hẳn lên và sờ thấy căng cứng) có thể là dấu hiệu cảnh báo trẻ cần đi khám sớm.
Vậy thóp phồng là gì? Dấu hiệu nào bố mẹ cần lưu ý và khi nào cần đưa trẻ đi khám? Đáp án sẽ được giải đáp trong bài viết sau đây của Hello Bacsi các bố mẹ nhé!
Thóp trẻ sơ sinh là gì? Thóp phồng là gì?
1. Thóp trẻ sơ sinh là gì?
Thóp là những khoảng xương sọ chưa khép kín ở trẻ sơ sinh và nhũ nhi, đóng vai trò như “khe linh hoạt” để đầu bé lọt qua đường sinh và để não phát triển nhanh trong hai năm đầu đời. Thóp lớn nhất là thóp trước (trên đỉnh đầu, hình thoi) và một thóp nhỏ hơn là thóp sau (gần gáy). Bình thường, khi nghỉ ngơi, thóp phẳng, mềm, hơi lõm nhẹ và có thể phập phồng rất nhẹ theo nhịp mạch/nhịp thở của bé.
Thời điểm đóng thóp sẽ khác nhau ở mỗi bé: thóp sau thường khép trong vài tháng đầu; thóp trước thường đóng vào khoảng 12–18 tháng, có thể muộn hơn đến 24–26 tháng mà vẫn trong giới hạn bình thường.
2. Thóp phồng là gì?
Thóp phồng là khi bờ thóp gồ lên so với mặt phẳng xương sọ xung quanh, sờ thấy căng, ít đàn hồi, nhất là khi bé đang yên không khóc/không gắng sức. Đây là dấu hiệu bất thường vì có thể phản ánh tình trạng tăng áp lực trong sọ (tăng áp lực nội sọ).
Bố mẹ lưu ý rằng tư thế của trẻ sẽ ảnh hưởng đến cảm giác khi sờ thóp. Vì vậy, bạn nên đánh giá khi bé ở tư thế ngồi. Nếu để bé nằm ngửa, thóp có thể “đầy” hơn bình thường và dễ gây nhầm là thóp phồng.
[embed-health-tool-child-growth-chart]
Thóp trẻ phồng lên có sao không, nguyên nhân do đâu?
Không phải trường hợp thóp phồng đều đáng sợ, nhưng nếu tình trạng này kéo dài và kèm theo sốt, nôn, bỏ bú, quấy khóc” hoặc ngủ lịm, thì bố mẹ cần lập tức đưa trẻ đi cấp cứu. Dưới đây là những nguyên nhân thường gặp:
1. Thóp phồng thoáng qua do sinh lý
Khi trẻ khóc to hoặc gắng sức ho có thể làm áp lực tĩnh mạch trong sọ tăng nhẹ. Điều này gây ra tình trạng thóp phồng thoáng qua và thóp sẽ xẹp lại khi bé bình tĩnh.
2. Thóp rộng hoặc đóng thóp chậm
Một số trẻ có thóp rộng hoặc thời gian đóng thóp chậm hơn bình thường. Tình trạng này có thể liên quan đến thiếu vitamin D và bệnh còi xương, suy giáp bẩm sinh, hội chứng Down, hoặc não to (macrocephaly).
Mặc dù đây không hẳn là tình trạng thóp phồng, nhưng thóp rộng khiến phụ huynh dễ quan sát hoặc cảm nhận thấy vùng thóp “phập phồng” rõ hơn, đặc biệt khi trẻ khóc hoặc gồng mình. Để phân biệt thóp rộng sinh lý với thóp phồng bệnh lý, bé cần được bác sĩ thăm khám và đánh giá.
3. Tăng áp lực nội sọ – nhóm nguyên nhân cần cảnh giác
Tăng áp lực nội sọ là một trong những nguyên nhân quan trọng và nguy hiểm gây thóp phồng. Một số tình trạng điển hình gồm:
- Não úng thủy: Dịch não tủy bị ứ đọng làm đầu trẻ to nhanh, thóp căng và phồng, các khớp sọ giãn rộng. Trẻ có thể xuất hiện dấu hiệu “mặt trời lặn” (mắt nhìn xuống), chậm phát triển hoặc kém linh hoạt.
- Viêm màng não, viêm não: Trẻ thường kèm theo sốt, kích thích hoặc lừ đừ, nôn ói, thóp phồng, đôi khi co giật. Đây là tình trạng cấp cứu, cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay.
- Xuất huyết nội sọ hoặc chấn thương đầu: Sau ngã hoặc va đập mạnh, nếu trẻ xuất hiện dấu hiệu thóp phồng kèm nôn, buồn ngủ, quấy khóc bất thường, bố mẹ cần cho trẻ đi cấp cứu ngay.
- Khối u hoặc nang trong sọ: Dù hiếm gặp, nhưng các tổn thương dạng khối u trong não trẻ cũng có thể gây tăng áp lực nội sọ, dẫn đến thóp phồng, đầu to dần, bú kém hoặc thay đổi hành vi.
4. Nguyên nhân khác liên quan đến chuyển hóa – dinh dưỡng
- Suy giáp bẩm sinh: Là tình trạng tuyến giáp của trẻ không sản xuất đủ hormone, ảnh hưởng đến sự phát triển xương sọ, khiến thóp rộng hoặc đóng chậm, đôi khi có biểu hiện phồng.
- Tổn thương não do thiếu oxy hoặc thiếu máu cục bộ: Có thể xảy ra trong hoặc sau sinh, làm tổn hại mô não của trẻ và dẫn đến phù não, biểu hiện bằng thóp phồng.
- Bổ sung vitamin A liều cao: Ở nhũ nhi, việc dùng vitamin A liều cao quá mức đã được ghi nhận gây thóp phồng thoáng qua (thường trong 24–72 giờ sau uống). Phần lớn các trường hợp không để lại biến chứng lâu dài, nhưng tình trạng này không phổ biến nếu trẻ chỉ dùng vitamin theo đúng khuyến cáo. Do đó, bố mẹ tuyệt đối không tự ý cho trẻ uống vitamin liều cao khi chưa có chỉ định.
Dấu hiệu thóp phồng: Khi nào cần đi khám sớm?
Nếu con bạn có một hoặc nhiều dấu hiệu nặng dưới đây, hãy đưa trẻ đi khám ngay lập tức:
- Thóp phồng rõ khi bé đang yên, sờ thấy căng, ít đàn hồi, không xẹp lại khi trẻ bình tĩnh hoặc ở tư thế ngồi.
- Kèm sốt, nôn, bỏ bú, ngủ lịm, thay đổi tri giác, co giật, kích thích quấy khóc khó dỗ.
- Vòng đầu to nhanh, số đo vượt quá ngưỡng tăng trưởng bình thường trên biểu đồ theo dõi.
- Sau chấn thương đầu (ngã, va đập) kèm nôn, ngủ nhiều, khó đánh thức.
Nếu chỉ là thóp phập phồng thoáng qua khi trẻ khóc, gắng sức và xẹp lại khi con nghỉ, bé ăn ngủ tốt, không sốt thì tình trạng này thường không đáng lo. Tuy nhiên, nếu bạn vẫn còn băn khoăn, bạn hãy cho trẻ đi khám.
Thóp trẻ bị phồng được chẩn đoán và điều trị như thế nào?
Bác sĩ chẩn đoán bệnh bằng cách nào?
Để có thể chẩn đoán chính xác tình trạng thóp phồng, bác sĩ có thể:
- Khai thác triệu chứng: thời điểm xuất hiện các dấu hiệu và chúng kéo dài bao lâu. Trẻ có kèm sốt, nôn hoặc bỏ bú không. Ngoài ra, họ cũng sẽ hỏi về tiền sử chấn thương, sản khoa, tiêm chủng, lịch sử dùng thuốc (đặc biệt là vitamin A liều cao).
- Khám lâm sàng: sờ thóp khi bé ở tư thế ngồi, đánh giá độ căng; đo vòng đầu; tìm dấu hiệu thần kinh (mắt nhìn xuống, co giật, bất thường phản xạ).
- Siêu âm qua thóp: an toàn, không tia X, giúp phát hiện giãn não thất, xuất huyết, u nang.
- MRI/CT sọ não: phương pháp xét nghiệm này được chỉ định khi cần nhằm đánh giá chi tiết hoặc cấp cứu.
- Xét nghiệm máu/dịch não tủy: nếu nghi viêm màng não/viêm não.
- Xét nghiệm nội tiết – chuyển hóa: để kiểm tra tình trạng thiếu vitamin D, canxi, hormone giáp khi nghi còi xương hoặc suy giáp.
Điều trị tình trạng thóp phồng
Tùy vào loại nguyên nhân mà các bác sĩ sẽ đưa ra phương pháp điều trị bệnh khác nhau, chẳng hạn như:
- Thóp phồng sinh lý: không cần điều trị, chỉ theo dõi.
- Não úng thủy: có thể cần phẫu thuật đặt shunt hoặc nội soi mở thông đáy não thất.
- Viêm màng não/viêm não: điều trị kháng sinh hoặc kháng virus.
- Chấn thương/ xuất huyết nội sọ: xử trí cấp cứu, có thể can thiệp ngoại khoa.
- Rối loạn nội tiết – chuyển hóa: bổ sung vitamin D, canxi hoặc hormone giáp theo chỉ định của bác sĩ.
- Vitamin A liều cao: ngừng liều không cần thiết, theo dõi.
Thóp phồng và các thắc mắc thường gặp
1. Thóp trẻ bị phồng có tự hết không?
Nếu là thóp phồng thoáng qua do trẻ khóc, gắng sức hoặc do tư thế, tình trạng này thường tự hết khi bé bình tĩnh hoặc ở tư thế ngồi. Bạn chỉ cần theo dõi con để chắc chắn con không có thêm dấu hiệu bất thường nào khác.
Nếu thóp phồng dai dẳng lúc nghỉ, nhất là kèm sốt, nôn, buồn ngủ, không tự hết – cần đi khám ngay để loại trừ tình trạng tăng áp lực nội sọ (não úng thủy, viêm màng não, xuất huyết…).
2. Khi trẻ khóc, thóp phập phồng có phải là dấu hiệu nguy hiểm không?
Không phải lúc nào thóp phập phồng cũng là dấu hiệu nguy hiểm. Thóp trẻ sơ sinh phập phồng theo nhịp mạch hoặc phồng lên nhẹ khi trẻ khóc rồi xẹp khi con nghỉ là bình thường. Để có thể đánh giá chính xác tình trạng này, mẹ cần quan sát khi bé đã yên và ở tư thế ngồi, nếu thóp vẫn phồng căng/đau hoặc kèm sốt, nôn, lừ đừ, cần ngay lập tức cho con đi khám.
3. Dấu hiệu thóp phồng “điển hình” trông như thế nào?
Một số dấu hiệu thóp phồng bố mẹ có thể tự kiểm tra như:
- Bên ngoài: bề mặt thóp gồ vượt mặt phẳng xương sọ, không “xẹp xuống” khi bé yên.
- Sờ: căng, ít đàn hồi, đôi khi ấm nếu kèm nhiễm trùng.
- Toàn thân: có thể kèm sốt, nôn vọt, quấy khóc ngủ gà, vòng đầu to nhanh.
4. Thóp trẻ sơ sinh phập phồng có sao không nếu không có triệu chứng?
Hầu hết trường hợp không có triệu chứng đi kèm thóp phồng thường không sao. Quan trọng là mẹ theo dõi bé kỹ: trẻ ăn ngủ tốt, không sốt và chơi vui vẻ thì không cần đi khám.
5. Có phải thóp phồng luôn là viêm màng não?
Viêm màng não chỉ là một trong nhiều nguyên nhân gây tăng áp lực nội sọ, dẫn đến thóp phồng. Để biết nguyên nhân chính xác gây bệnh, mẹ cần đưa trẻ đến gặp bác sĩ để được chẩn đoán và làm xét nghiệm chính xác.
6. Thóp trẻ phồng lên có sao không nếu con vừa uống vitamin A?
Một số nghiên cứu cho thấy vitamin A liều cao ở nhũ nhi có thể gây thóp phồng thoáng qua trong 24–72 giờ, sau đó tự hết. Tình trạng này không tăng nguy cơ tử vong hay biến chứng lâu dài. Nếu bạn vừa cho con uống liều cao theo chỉ định của bác sĩ mà thấy thóp phồng, hãy báo cho bác sĩ hoặc nhân viên y tế ngay để được hướng dẫn theo dõi và xử lý kịp thời.
Hello Bacsi tin rằng với những thông tin được chia sẻ trong bài, các bố mẹ đã hiểu hơn về dấu hiệu thóp phồng, từ đó có thể nhận diện được trường hợp nào thóp bị phồng là dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm cần được chăm sóc y tế.
